VINCENT VAN GOGH IN LEUR

Vincent woonde van 1853 – 1864 in Zundert en ging op kostschool in Zevenbergen. Wekelijks kwam hij door Leur. Hij heeft dit schilderachtige dorpje dus goed gekend, maar schilderen deed hij er niet.

Hij schilderde wel in Leur: een paar knotwilgen, in oktober 1881 schreef hij in een van zijn vele brieven; “weet ge wat dezer dagen prachtig mooi is? De weg naar het station & naar de Leur. Met die oude knotwilgen”. Maar de knotwilgen die hij schilderde zijn er niet meer, en verder liet hij het schilderachtige dorpje Leur links liggen.

Daarom leek het me tijd worden om een fietsroute te maken langs plaatsen in Leur die Vincent van Gogh nooit geschilderd heeft.

 

 

STARTPUNT ZWARTENBERGSE MOLEN (knooppunt 01)

de Zwartenbergse molen. In de jaren dat Vincent in Zevenbergen naar school ging moet hij hier langs gekomen zijn. Hoewel Vincent veel molens geschilderd heeft heeft hij deze molen nooit geschilderd. Dat kan ook niet, deze molen, werd gebouwd in 1889. Vincent woonde toen in Arles en sneed zijn oor af. Maar ook de oorspronkelijke houten molen die hier stond, die in 1888 afbrandde, heeft Vincent nooit geschilderd of getekend en ook nooit in zijn brieven genoemd. Een prima begin dus voor de fietstocht: “Langs plekken in Leur die Vincent nooit schilderde”. 

LEURSE VAART

We fietsen vanaf de Zwartenbergse molen langs de Leurse Vaart richting knoopunt 10 en daarna knooppunt 44. Halverwege komt u een bordje tegen waarop staat dat de Vincent van Gogh route linksaf gaat, maar dat moet u natuurlijk  niet doen.

De Leurse Vaart, is oorspronkelijk een turfvaart. Vincent moet toen hij in Zevenbergen op school zat talloze malen langs deze vaart gekomen zijn. De vaart komt uit in de Mark en via de Mark is er verbinding met de stad Breda. Langs deze vaart heeft Adriaan van Bergen zijn bekende turfschip vol soldaten naar Breda weten te varen en werd de stad heroverd. Dat was in 1590, maar we zijn in Leur nog steeds trots op die man. Langs de vaart lagen de rijke turfvelden die ontgonnen werden door turfstekers. Vincent was in zijn Brabantse periode dol op het schilderen van boerenarbeiders. De ruwe turfstekers en de turfschepen zouden ideale modellen voor hem geweest zijn. Hij schilderde ze echter niet. In de tijd dat Vincent leefde was het steken van turf rondom Leur al verleden tijd. Vincent van Gogh moest daarom in1883 helemaal naar Drenthe om daar turfarbeiders en turfschuiten te schilderen. Een gemiste kans voor Leur dus.
Het fietsen langs de Leurse Vaart is om die reden een belangrijk onderdeel van onze “Fietstocht langs plekken in Leur die Vincent nooit schilderde”.
Op het einde van de Turfvaart fiets je rechtdoor naar knpnt 07.

Kijk vlak voordat u de brug onderdoor fiets even naar rechts, daar staat een houten beeld van Vincent's "De Zaaier". Het is gemaakt van pallethout "naar Vincent van Gogh" door Martin Wijngaard. Vincent van Gogh heeft in zijn leven talloze zaaiers getekend en geschilderd. Dat deed hij niet in Leur, maar hij begon ermee in 1881 in Etten. Waarom staat dit beeld dan in Leur? Simpel, de gemeente Etten-Leur "had er geen geschikte plaats voor" en "was bang dat het houten beeld zou gaan rotten". Daarom staat het nu op particulier terrein van jachthaven de Turfvaart. Een gastvrij plekje sinds 2008, dus dat rotten valt wel mee. 

 

Daarna fietst u onder de “Coen de Koningbrug” door. Niemand weet meer wie Coen de Koning is. Maar deze legendarische held won twee keer de Elfstedentocht ( in 1912 en 1917), was vier keer Nederlands kampioen allround schaatsen en één keer wereldkampioen. En hij kon dat allemaal winnen omdat hij hier, op de Turfvaart, zijn schaatsen onderbond om te trainen. Hij was verliefd geworden op Pietje Boot uit Leur en trouwde met haar. Maar dat heeft niks met Vincent van Gogh te maken.

 

DE SLICKBRUG

We vervolgen onze fietstocht “Langs plekken in Leur die Vincent van Gogh niet geschilderd heeft”. Als we onder de “Coen de Koning” brug door zijn fietsen we verder tot we aan het ophaalbruggetje zijn. De Slickbrug. Dit is zonder twijfel het meest schilderachtige plekje van Leur, maar natuurlijk wel nep. Dit bruggetje werd gebouwd in 1992. Maar er was in de tijd van Vincent van Gogh wel een ophaalbruggetje bij de haven in Leur, dit nieuwe bruggetje is een replica. Maar heeft Vincent van Gogh dat mooie ophaalbruggetje van Leur ooit geschilderd? Nee, dat deed hij niet. Hij moest zo nodig in 1888 helemaal naar Arles om daar eenzelfde bruggetje te schilderen, De Pont de Langlois. Over die brug schreef hij nota bene aan zijn broer Theo:  "Theo, eindelijk wordt het weer wat beter. Ik ben meteen naar buiten gegaan en wat denk je, ik vond een ophaalbrug precies zoals we die in Holland hebben! Ik heb hem natuurlijk geschilderd." Hij was zo onder de indruk dat hij de brug vijf keer schilderde, drie keer met een geel rijtuig op de brug. Dat kan geen toeval zijn. We weten natuurlijk dat de ouders van Vincent een geel rijtuig hadden waarmee ze hem in de jaren 1864 – 1866 vanuit Zundert naar de kostschool in Zevenbergen brachten. Waarschijnlijk kwam hij dus gedurende een paar jaar met dat gele rijtuig over de ophaalbrug in Leur en schilderde hij in Arles in feite de brug die hij vergeten was te schilderen: de Leurse Slickbrug, met het wagentje van zijn ouders, op weg naar de kostschool in Zevenbergen. Geen enkele van Gogh kenner heeft dit verband ooit opgemerkt.

 

MOLEN DE LELIE

Onze fietstocht “Langs plekken in Leur die Vincent van Gogh niet geschilderd heeft” vervolgen we door de Slickbrug over te fietsen. We staan dan meteen oog in oog met korenmolen de Lelie. Deze molen is de derde molen die hier staat en ziet er pas sinds 1998 uit zoals hij er nu uit ziet. Maar in de tijd van Vincent van Gogh stond er ook een molen. De eerste molen werd op deze plaats gebouwd in 1801 en werd door brand verwoest in 1833. Hij werd binnen een jaar weer opgebouwd en die nieuwe molen stond er dus in volle glorie in de tijd dat Vincent van Gogh in Etten woonde en daar aan het schilderen was geslagen. Hij had hem mooi kunnen schilderen maar heeft het nooit gedaan. Toch heeft Vincent van Gogh in zijn leven aardig wat molens geschilderd, dus waarom dan deze niet, een molen die op twee steenworpen afstand stond van het atelier in Etten dat hij regelmatig gebruikte. In zijn Parijse tijd schilderde hij de molens van Montmartre, in zijn Nuenens tijd tekende hij molen de Vogelenzang in Lieshout en molen de Roosdonk in Nuenen. In de tijd dat hij in een boekhandel in Dordrecht werkte tekende hij in zijn vrije tijd een aantal molens rondom Dordrecht. Het is bekend dat hij zijn aquarel “Molens van Dordrecht aan de Weeskinderdijk” zelfs in Etten maakte, aan de hand van een schets die hij al eerder gemaakt had. Maar hij heeft niet de moeite genomen even met zijn schildersezel naar Leur te lopen om daar molen de Lelie te schilderen. Dat is jammer, vooral ook omdat uiteindelijk die molen uit de tijd van van Gogh in 1937 ook in brand is gevlogen. Zijn schilderij had een mooi aandenken kunnen zijn.

DE LEURSE HAVEN

 

In het kader van onze “fietstocht langs plaatsen in Leur die Vincent van Gogh niet geschilderd heeft” fietsen we nu verder langs de haven van Leur. Die haven was in de tijd van Vincent van Gogh enorm fotogeniek. Helaas was er in die tijd nog geen sprake van fotografie. Pas in het jaar 1888 kwam George Eastman met zijn “Kodak” camera op de markt. Voor die tijd hadden we voor het vastleggen van een haventafereel dus een schilder als Vincent van Gogh nodig. Maar helaas, hoewel hij regelmatig bij zijn ouders in het nabijgelegen Etten woonde heeft hij de haven van Leur nooit geschilderd.
Leur had, nadat de turf allemaal was afgegraven, dankzij de haven toch behoorlijk wat kleine industrie. Dat duurde tot de hoge heren in Etten zo rond 1950 besloten om in Etten een groot industrieterrein te ontwikkelen. De Leurse fabriekjes vertrokken naar Etten omdat ze werden omgekocht met aanlokkelijke aanbiedingen. De haven raakte in onbruik en werd langzaam maar zeker een stinksloot, zodat men in het begin van de zestiger jaren besloot een groot deel van de haven te dempen. In 2010 werd het overgebleven deel netjes gerenoveerd naar hedendaagse smaak. Aan de kant waar je nu fietst zijn op het nippertje nog twee oude fabriekjes uit 1913 blijven staan, de rest is afgebroken en vervangen door redelijk leuk uitziende namaak oude huizen.

ADRIAAN VAN BERGEN

We rijden over de Geerkade nog steeds langs de Leurse haven op onze ”fietstocht langs plekken in Leur die Vincent van Gogh nooit geschilderd heeft”. Aan het einde van de Geerkade staat het standbeeld van Adriaan van Bergen. Dit standbeeld is in 1904 geschonken aan Leur door Sybrand Heerma van Voss, die als welgesteld suikerfabrikant letterlijk de suikeroom van Leur was. Het beeld heeft altijd aan het havenhoofd gestaan, maar is toch drie keer verhuisd. Dat heeft alles te maken met het feit dat de haven steeds verder werd ingekort waardoor Adriaan weer verplaatst moest worden. Waar hij nu staat, staat hij wat verbijsterd naar de overkant van de haven te kijken, naar het Turfschip. Dat is niet ZIJN turfschip, maar het protserige namaakkasteel dat er in 2011 in een vlaag van verstandsverbijstering is neergezet als sociaal-cultureel centrum. Niet te lang naar kijken.
Ga na het standbeeld van Adriaan linksaf over de Havenkom en fiets aan de rechterkant de Domineesgang in die uitkomt op de Lange Brugstraat.

LANGE BRUGSTRAAT

Op onze “fietstocht langs plekken in Leur die Vincent van Gogh nooit geschilderd heeft” zijn we nu aangekomen bij de Lange Brugstraat. Hier stond op de hoek de pastorie van de Hervormde kerk, vandaar de naam Domineesgang. Het was kennelijk niet meer dan een “gangetje", want de pastorie werd in 1886 gesloopt zodat de Domineesgang verbreed kon worden.

Onze fietstocht gaat rechtsaf, maar rijdt gerust eerst even een stukje naar links, naar de Petruskerk. Die kerk werd ingewijd in 1889. Vincent van Gogh woonde toen in Frankrijk en schoot zichzelf een jaar later dood, dus het is duidelijk dat hij deze kerk nooit geschilderd heeft. Maar bijna op dezelfde plek, wat verstopt achter de huizen, stond wel een leuk schuurkerkje, achter de huizen, omdat de katholieken in calvinistisch Nederland niet al te openlijk hun geloof mochten belijden. Dat kerkje heeft er bijna 200 jaar gestaan, maar ook dat schuurkerkje heeft Vincent van Gogh nooit geschilderd. Maar goed, we nemen het hem niet kwalijk. Het kerkje was een beetje verstopt en Vincent was niet katholiek.
Als er eind 19e eeuw weer kerken gebouwd kunnen worden beginnen ze in Etten met de bouw van de Lambertuskerk die in 1876 wordt ingewijd. Vanaf dat moment moeten de katholieken van Leur in Etten “ter kerke gaan”. Dat bevalt ze niet. Ze beginnen tien jaar later aan de bouw van hun eigen kerk, deze Petruskerk. En omdat Leur wil laten zien dat het dorp toch echt welvarender is dan Etten krijgt de kerk niet één, maar TWEE torens. Hoezo rivaliteit?

(fotokaart circa 1900, uitgegeven door boekhandel C Bruning, destijds gevestigd aan de Lange Leur, thans Lange Brugstraat 7)

 

Maar voor onze fietstocht laten de Petruskerk links liggen en rijden vanuit de Domineesgang rechtsaf de Lange Brugstraat in. Voorheen was de naam van deze straat de Lange Leur en nog eerder: de Dorpsstraat. Omdat de brug door het dempen van de haven inmiddels verdwenen is zou het trouwens een goed idee zijn de straat weer gewoon Lange Leur te noemen.
Aan het einde van de Lange Brugstraat staat links de Nederlands Hervormde kerk, tegenwoordig bekend als “het trouwkerkje”. Dit kerkje staat er sinds 1614 en is regelmatig netjes verbouwd. Het kerkje stond er in de tijd van Vincent van Gogh prachtig bij, meteen aan de Leurse haven. Dat Vincent dit kerkje kende is zeker, in 1881 was hij zelfs bevriend met Jan Benjamin Kam, de zoon van de dominee van deze kerk. Jan Benjamin Kam ging regelmatig samen met Vincent van Gogh in de omgeving tekenen. Maar ondanks dat heeft Vincent van Gogh dit mooie kerkje nooit getekend of geschilderd. Het had zijn eerste meesterwerk kunnen zijn. In plaats daarvan schilderde hij enkele jaren later wél de Hervormde kerk in Nuenen, dat werd één van zijn topstukken. Dat betekent dus dat Leur een uniek prachtig kerkje heeft dat Vincent van Gogh desalniettemin toch nooit geschilderd heeft. 

 

VAN BERGENPLEIN

Na het trouwkerkje gaat de “fietstocht langs plekken in Leur die Vincent van Gogh nooit geschilderd heeft” links af het van Bergenplein op. Een handig winkelplein met parkeerplaats, dat kon ontstaan door alle gebouwen langs de gedempte haven te slopen. Aan de linker kant van het plein heeft men de nieuwe huizen nog een beetje een dorpse uitstraling gegeven, maar verder zit er architectonisch kraak nog smaak aan de nieuwbouw.

Net voorbij het eigenlijke plein komen we nog even terecht op een stukje Leur uit de rijke Leurse tijd van het begin van de twintigste eeuw. Aan de rechter kant een paar stadsvilla's die Sybrand Heerma van Voss liet bouwen voor zijn familieleden, (het eerste huis, nummer 8, was door hem bestemd als pastorie en is ontworpen door domineeszoon Jan Benjamin Kam, die een carrière als technisch ingenieur had gekozen in plaats van Vincent vcan Gogh te volgen in het kunstenaarsvak).
De villa's staan tegenover het imposante, thans geheel verbouwde Antoniusinstituut. Deze psychiatrische instelling werd gebouwd na de tijd van Vincent van Gogh, in 1902, en daar mag hij blij om zijn. Immers, in 1879 wilde zijn vader de ongedurige Vincent naar de psychiatrische inrichting in Geel sturen, maar dat is er niet van gekomen. Als in die tijd het Antonius al had bestaan, zo dicht bij zijn ouderlijk huis in Etten, had de toekomst voor Vincent misschien wel hier gelegen.

Tegenover het Antoniusinstituut ziet u nog het eindstation van de paardentram. Ook zoiets ouds. Maar toch werd die pas geopend na de tijd van Vincent van Gogh, namelijk in 1890.

De fietstocht eindigt hier, op het terras van Café het Hof van Holland ofwel café Roeloffs. Dit café bestaat al sinds 1881 en is al die tijd in het bezit van de familie Roeloffs. Vincent van Gogh kán het dus net gezien hebben, maar heeft het in ieder geval niet geschilderd. Ga gerust even op het terras zitten om uit te rusten. Rondom het terras zijn grote afbeeldingen te zien van het oude Leur. Op die manier krijg je nog een mooi beeld hoe het vroeger in Leur geweest is.
De fietstocht is hiermee ten einde. Mocht uw auto geparkeerd staan op het beginpunt, fiets dan rustig terug om alles nog eens goed te bekijken en besef hoe bijzonder deze tocht is, langs plekken in Leur die Vincent van Gogh met eigen ogen heeft gezien …. maar nooit heeft geschilderd.